Tên di sản : Đình Đồng Lạc
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : Số 3283/QĐ-CT
Giới thiệu
Đình Đồng Lạc nằm ở trung tâm xã Hoằng Trạch quay mặt về hướng Nam. Ở đây, rất thuận lợi về giao thông thuỷ bộ. Vì vậy, khu vực này từ lâu đã là nơi cư trú của nhiều dòng họ, trong lịch sử nó đã tạo nên gương mặt của một vùng quê trù phú.
Đình Đồng Lạc cũng nằm ở trung tâm của một vùng văn hoá lịch sử của đồng bằng Thanh Hoá, trong đó chỉ nói riêng đến các công trình văn hoá lịch sử như đền thờ Lê Tuấn Kiệt, đền thờ Tứ vị Đại Vương, Thiên Bồng Đại vương ở Hoằng Tân; đền thờ Bản thổ Đại Vương (Lê Văn Phú), bà Chùa Sen (Nguyễn Thị Ngọc), Nguyễn Đăng Lương, Nguyễn Đăng Sỹ, Đào Thành ở Hoằng Châu; đền thờ Lê Viện (Khai Quốc công thần triều Lê), Sát Hải Cao Các Đại vương, Thiên Bảo ở Hoằng Thành; Đền thờ Cao Sơn Thịnh Nhũ Quốc Vương...cùng với hàng loạt chùa chiền, văn chỉ, võ chỉ khác đã góp phần làm phong phú diện mạo gương mặt văn hoá của một vùng quê.
Về quy mô cấu trúc:
Toàn bộ không gian đình hiện tại được phân bố bao gồm sân - nhà tiền đường và hậu cung, trên một mặt bằng đất đai đã được khoanh vùng bảo vệ là 160m2 theo bản đồ địa chính xã Hoằng Trạch (duyệt ngày 24 – 5 – 1996, tờ số 3, thửa số 107). Với một mặt bằng như vậy, chứng tỏ hiện tại không gian ngôi đình đã bị thu hẹp bởi sự quy hoạch về dân cư cũng như địa giới của địa phương qua nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau.
Sân đình: Có chiều rộng 3,6m, chiều dài 12,4m. Với tổng diện tích 66,2m2. Nền sân được lát gạch bát; xung quanh được xây tường bao thấp. Sân được sử dụng để một số đôn đá cổ và bệ đá cắm cờ mới được sưu tầm. Liền kề với sân đình là hệ thống đường liên xã đi Hoằng Đại về phía Tây, Hoằng Thành về phía Bắc, Hoằng Tân và sông Mã về phía Nam.
Nhà Tiền đường: không gian mặt bằng của đình được bố cục theo kiểu chữ (J) gồm nhà Tiền đường và hậu cung.
Mặt bằng nhà tiền đường được cấu tạo gồm 3 gian 2 chái, có diện tích sử dụng diện tích 82,9m2 (chiều dài 12,2m x chiều rộng 6,8m), được phân chia thành các bước gian: gian giữa rộng 4,2m, hai gian bên mỗi gian 3m, hai gian chái mỗi gian 1m.
Về bố cục kiến trúc bên trong:
Kết cấu có 4 vì kèo, gồm 2 vì kèo chính và 2 vì kèo phụ. Hai vì kèo chính ở giữa giống nhau về kiểu liên kết còn hai vì kèo bên lại có một kết cấu khác. Ở hai vì kèo giữa được cấu trúc trên hàng chân cột (4 cột), với một hệ thống vì nóc được kết cấu theo kiểu giá chiêng. Nhìn từ dưới lên là một quá giang ăn mộng vào hai đầu họng cột cái.
Về bố cục kết cấu bên ngoài:
Nhìn toàn bộ công trình ở phía ngoài như một toà nhà hình thuyền được cấu trúc bởi 2 lớp mái gồm mái trên và mái dưới. Hai lớp mái này được ngăn cách bởi hệ thống cổ diêm.
Nghệ thuật trang trí ở đây là những bức phù điêu được đắp trên bề mặt với nhiều đề tài khác nhau.
Trên bờ nóc là hình lá cúc cách điệu được đắp nổi, cuống lá nằm ở phía ngoài giáp với đấu trụ, ngọn lá chạy vào phía trong giữa mái.
Ở 8 đầu đao của góc mái là hình rồng cách điệu đầu hướng vào phía trong.
Trang trí ở cổ diêm:
Mặt trước: được tạo thành 3 ô ngăn cách, ô giữa là bức phù điêu gồm lư hương ở giữa, hai bên là nghiên bút và hạc chầu. Hai ô bên là hình giá gương (trái), ống bút (phải). Bên cạnh giá gương và ống bút là trang trí hình chim (mỗi bên 2 con) đang đậu trên cành cây mai.
Mặt bên trái: Ở khoảng cách giữa mái trên và mái dưới là các ô ngăn cách được đắp hình Kỳ Lân đang nô giỡn. Ở trên cùng là hình cuốn thư và lá cúc cách điệu.
Mặt bên phải: Các ô ngăn cách mái trên và mái dưới là hình con sóc đang vờn quả địa cầu (ô giữa), đại bàng quặp lá ở các ô trái và phải.
Nhà hậu cung:
Là một ngôi nhà 1 gian có diện tích sử dụng 11,5m2 (rộng 3,6m x 3,5 m dài). Kết cấu vì kèo đơn giản, chủ yếu là hoành tải được rải đều trên mái là lớp ngói.
Tóm lại: Với quy mô và nghệ thuật kiến trúc của ngôi đình hiện có, cho dù đình Đồng Lạc không có những mảng chạm khắc mang tính nghệ thuật cao, nhưng với nghệ thuật tạo dáng cùng với hệ thống vì nóc kiểu giá chiêng, và hệ thống vì kèo phụ ở hai vì kèo bên, đình Đồng Lạc được xem như một công trình tiêu biểu, độc đáo về một kiểu thức kiến trúc thời Nguyễn. Mặc dù chưa có bề dày về thời gian so với những công trình kiến trúc khác, nhưng đây cũng là một ngôi đình có giá trị cần được tìm hiểu và nghiên cứu.
Hiện vật trong di tích:
Hiện vật trong di tích ở Đình Đồng Lạc chủ yếu được bài trí ở nhà Hậu cung. Ngoài tiền đường chỉ có một số hiện vật cũ mới được sưu tầm đang được để rải rác và chưa thành hệ thống.
Ở Hậu cung bàn thờ được xây bằng bê tông, lát gạch ở phía ngoài, với 3 lớp từ trên xuống dưới.
Ở trên cùng là ngai thờ và bài vị (loại mới) ghi tên vị thần.
2 hạc thờ bằng đồng.
1 lư hương (đồng).
2 cây đèn (đồng).
12 đài nước (đồng 2 cái cũ) (10 cái mới).
2 cây đèn gỗ.
5 mâm bồng.
1 khay mịch.
1 bát hương loại mới.
1 đĩa sứ cổ (thời Lê).
1 độc bình cổ (thời Nguyễn).
1 giá treo chuông.
1 bát hương đá (thời Lê).
5 đôn đá để hoa (thời Lê).
1 đế rùa, hạc đứng trên (bằng đá).
Ngoài ra, ở đình Đồng Lạc còn một bức y môn được làm bằng vải nỉ, đó là bài Từ Kỳ phúc (cầu phúc) của thôn Đồng Lạc.